Składnia a interpunkcja

Posted by Biblioteka SP12 on 24 maja in materiały edukacyjne,

    Informacja przekazywana za pośrednictwem dłuższego, rozbudowanego zdania, często wielokrotnie złożonego zawiera na ogół wiele elementów. Dla lepszego zrozumienia całości wymagają one uwypuklenia i wyodrębnienia. Czynimy to m.in. za pomocą znaków zwanych przestankowymi, pisarskimi lub interpunkcyjnymi. Ich stosowanie, chociaż bardzo potrzebne i powszechnie praktykowane , nastręcza w niektórych sytuacjach trudności. W rezultacie piszący albo używają ich błędnie , albo po prostu , nie czując się pewnie , rezygnują z nich.

    Najmniej kłopotów sprawia nam kropka. Stawiamy ją na końcu zdania. Musimy jednak pamiętać , że nowe zdanie po kropce piszemy zawsze wielką literą.

    Znacznie więcej problemów stwarza użycie przecinka.  Niekiedy zapominamy go postawić, to znów używamy go bez potrzeby. Dlatego warto przypomnieć sobie najważniejsze zasady posługiwania się tym ważnym, niezbędnym znakiem.

1.      Zawsze oddzielamy przecinkiem zdania współrzędne nie połączone spójnikiem, np. Słońce świeciło, ptaki świergotały ,ludzie wdychali z radością zapach wiosennego poranka.
    Przy spójnikach występujących zarówno w obrębie zdania współrzędnie złożonego, jak i podrzędnie złożonego, sprawa nieco się komplikuje.

2.      Zawsze poprzedzamy przecinkiem spójniki : a, ale, lecz, więc, aby, żeby, że, ponieważ oraz zaimki: który, kto, co, jaki, jak ,gdy, gdzie, kiedy.

Na przykład:

·        Dziś pracujemy, a jutro odpoczywamy.

·        Jest zimno, ale dobrze się maszeruje.

·        On jest sympatyczny, lecz rzadko dotrzymuje słowa.

·        Zbliża się wiosna, więc trzeba pomyśleć o letnim ubraniu.

·        Mówię głośno, aby każdy mnie dobrze zrozumiał.

·        Musimy się spieszyć ,żeby autobus nam nie uciekł.

·        Nauczyciel powiedział, że klasa idzie jutro do muzeum.

·        Nie mogę przyjść do ciebie, ponieważ mam gości.

·        Wczoraj odnalazł się samochód ,który zginął przed miesiącem.

·        Higienistka przypomniała, kto powinien zgłosić się do lekarza.

·        Dziennikarz chciał wiedzieć, co młodzież czyta najchętniej.

·        Zastanawiam się, jaką drogą wrócimy do domu.

·        Nie wiem, jak to opisać.

·        Wszyscy wstali, gdy jubilat wszedł do pokoju.

·        Turysta chciał wiedzieć, gdzie można zjeść tani obiad.

Mało jest spójników, których nie poprzedzamy przecinkiem. Można je bez trudu zapamiętać. Należą do nich: i, oraz, lub, albo, czy, bądź, ani, ni.

Na przykład:

·        Siedzę przy stole i piszę.

·        Dzieci jeżdżą na sankach oraz ślizgają się po jeziorze.

·        Jutro odwiedzimy rodziców lub inaczej spędzimy popołudnie.

·        Coś się dzieje z moim sercem albo nadchodzi burza.

·        Wrócisz sama do domu czy mam po ciebie przyjść?

·        Pisarz spędzał wolny czas w kawiarni bądź grał trochę w tenisa.

·        Pacjent nie gorączkował ani nie odczuwał bólu.

·        Gość nie siadał ni nie zamierzał wyjść z pokoju.

 3.      Jednak w pewnych szczególnych strukturach zdaniowych, także przed wymienionymi spójnikami, należy postawić przecinek. Dzieje się tak, gdy jeden z wymienionych spójników został użyty dwukrotnie. Na przykład :

 ·        Dzieci i zapomniały z wrażenia przywitać dostojnego gościa, i nie wręczyły mu kwiatów.

·        Ten człowiek ani mi się nie podoba, ani nie budzi mojego zaufania.

·        Albo jeszcze zdążymy na ostatni autobus, albo musimy pojechać pociągiem.

Niekiedy przecinek jest też konieczny po czy . Na przykład:

·        Nie wiem, czy można na niego liczyć.

Powtórzony spójnik zawsze poprzedzamy przecinkiem.

4.      W wypowiedzeniach trzykrotnie złożonych, w których zdanie pierwsze i trzecie są względem siebie współrzędne, a zdanie drugie, określając lub rozwijając nadrzędne wobec niego zdanie pierwsze, rozbija ów układ równorzędnych jednostek składniowych, musimy spójnik wprowadzający ostatnią z nich koniecznie poprzedzić przecinkiem. Na przykład:

·        Byliśmy w kinie (1), które nazywa się „Jutrzenka”(2),i obejrzeliśmy dobry film(3).

·        Przeczytaj na głos artykuł (1),który masz przed sobą (2), albo mi go potem opowiedz(3).

·        Pójdę nad rzekę (1), która płynie przez miasto(2), i będę się opalać(3).

5.      Czasem w zdaniach podrzędnie złożonych zaimki gdy, kiedy, jaki pojawiają się na początku zdania podrzędnego , natomiast przecinek oddziela od siebie dwie sąsiadujące bezpośrednio struktury składniowe, np.

·        Kiedy lód na jeziorze stał się cienki i łamliwy ,rodzice zabronili dzieciom bawić się w pobliżu.

·        Jakie wymagania stawiane są przy egzaminie wstępnym, dowiecie się niebawem.

6.      Zdarza się, że mamy do czynienia ze spójnikiem zestawionym : mimo że ( iż). Wprowadza on wypowiedzenie podrzędne przyzwalające. Jego synonimem jest chociaż, choć. Jeżeli występuje on w wypowiedzeniu, stawia się przed nim przecinek. Jeśli zaś część podrzędna występuje na początku konstrukcji złożonej lub w jej środku, oba człony oddziela się przecinkiem ewentualnie przecinkami, np.

·        Nie chciał jeść, mimo że był głodny.

·        Mimo że był głodny, nie chciał jeść.

·        Cały czas, mimo iż nie mieliśmy dość pieniędzy, wydawaliśmy za dużo.

7.      Imiesłowowe równoważniki zdania ( imiesłowy zakończone na –ąc,- wszy, -łszy rozwinięte dodatkowymi określeniami) oddziela się przecinkiem od sąsiednich wyrazów, np.

·        Rodzice ,przygotowując obiad, dyskutowali zawzięcie.

·        Piłkarze, wybiegłszy na boisko, rozpoczęli mecz.

·        Uczniowie, czytając podręcznik, zerkali jednocześnie na tablicę.

·        Patrzył na niego, rozsiadłszy się wygodnie.

8.      Jeżeli jakaś część zdania, np. podmiot, dopełnienie itp. jest wyrażona kilkoma słowami nie połączonymi spójnikiem i, oraz, lub, czy, to te słowa oddzielamy od siebie przecinkami, np.

·        Autobusy, tramwaje , samochody mijały się pośpiesznie na ruchliwych ulicach, placach, skrzyżowaniach.

·        W tym roku drzewka urodziły mało wiśni, śliwek, gruszek i niektórych odmian zimowych jabłek.

9.      Jeżeli w zdaniu następuje bezpośredni zwrot w formie wołacza do jakiejś osoby, to formę tę wyodrębniamy dwoma przecinkami ( np. Mówię wam, kochani, będziecie bardzo z tej wycieczki zadowoleni.). Gdy znajduje się ona na początku zdania, stawiamy przecinek po niej ( np. Jurku, podaj mi ten zeszyt.), jeżeli natomiast jest ostatnim wyrazem w zdaniu, poprzedzamy ją przecinkiem ( np. Czemu się złościsz, człowieku!).

Oprac. AL