Porozmawiajmy o związkach... frazeologicznych!

Posted by Biblioteka SP12 on 14 kwietnia in ciekawostki, materiały edukacyjne,

 

Związki frazeologiczne to utrwalone w języku sformułowania, połączenia dwóch lub więcej wyrazów, których znaczenie jest odmienne od sensu dyktowanego przez poszczególne słowa, składające się na związek frazeologiczny. Mogą one mieć swoje źródło m.in. w Biblii (np. być alfą i omegą, człowiek wszystkowiedzący), mitologii (np. janusowe oblicze), literaturze (np. dantejskie sceny) lub historii (np. pójść do Kanossy). Związki frazeologiczne powstawały także pod wpływem mowy gwarowej i obyczajowej (np. poczta pantoflowa, z niejednego pieca chleb jeść). Obecnie powstają w mowie slangowej (potocznej/młodzieżowej/charakterystycznej dla pewnych grup osób, np. pracujących w jednej branży albo identyfikujących się z jedną subkulturą) albo kształtują się pod wpływem kultury popularnej.

Na pewno znacie wiele związków frazeologicznych, które sami stosujecie w mowie potocznej. Przygotowałyśmy dla Was krótkie ćwiczenie oraz (poniżej) garść teorii, dotyczącej związków frazeologicznych stosowanych w języku polskim. Jeśli chcecie sprawdzić swoją wiedzę o połączeniach wyrazów we frazeologizmy, to zapraszamy do rozwiązania dzisiejszego zadania. Połączcie wyrazy w związki frazeologiczne, a następnie określcie ich właściwe znaczenie:

I jeszcze trochę teorii:

Związki frazeologiczne to zestawienia wyrazów, które pod względem znaczeniowym tworzą pewną całość. Dzielimy je na:

·    związki frazeologiczne stałe – aforyzmy, porzekadła, przysłowia i niektóre zwroty,

·  związki frazeologiczne łączliwe - połączenia wyrazowe, w których możliwa jest wymiana jednego lub kilku wyrazów.

Źródła frazeologizmów sięgają najdawniejszych czasów. Przenikały do języka polskiego z mitologii, z kart Biblii, z historii i literatury. Również w języku codziennym spotykamy się ze związkami frazeologicznymi. Pochodzą one :

·        ze starożytności i mitologii, np.

syzyfowa praca-bezowocna praca, frazeologizm związany z mitem o Syzyfie, który w Hadesie odbywał pokutę, polegającą na pchaniu olbrzymiego głazu na szczyt góry, a kiedy ów szczyt osiągał, głaz spadał pod własnym ciężarem w dół;

pięta Achillesa – wiąże się z mitem o Achillesie, którego matka kąpała w świętej rzece bogów, by zapewnić synowi nieśmiertelność. Zanurzając Achillesa w wodzie, trzymała go za piętę, która pozostała jedynym słabym punktem jego ciała. Dzisiaj określenie pięta Achillesa dotyczy naszych słabych stron;

męki Tantala - Zeus kazał strącić Tantalosa do Tartaru, gdzie przez wieki, cierpiąc z głodu i pragnienia, nie mógł dosięgnąć pożywienia i napoju. Nad jego głową została zawieszona skała, która sprawiała wrażenie, że spada na niego. Dzisiaj określenie to oznacza dręczące, ciągłe i niezaspokojone pragnienie czegoś;

nić Ariadny - rozwijana z kłębka Ariadny nić, która wskazała wyjście z labiryntu. Dzisiaj to coś, co pozwala wybrnąć z trudnej sytuacji, co naprowadza na rozwiązanie problemu;

Pyrrusowe zwycięstwo - zwycięstwo króla Pyrrusa, które kosztowało zbyt wiele ofiar. Po zwycięstwie nad Rzymianami pod Auskulum, okupionym ogromnymi stratami, Pyrrus miał powiedzieć słynne słowa: „Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni";

oczyścić stajnię Augiasza - stajnia legendarnego króla Augiasza nie czyszczona przez wiele lat, a uprzątnięta przez Heraklesa w ciągu jednego dnia. Dzisiaj oznacza bałagan, nagromadzenie zaniedbań, błędów, których usunięcie wymagać będzie wielkiego wysiłku.

·        z Biblii, np.

oko za oko, ząb za ząb - zasada odwetu, odpłacanie złem za zło;

kraina mlekiem i miodem płynąca - miejsce dostatnie, urodzajne, żyzne;

palec Boży - interwencja sił nadprzyrodzonych, zdarzenie uważane za przejaw sił nadprzyrodzonych;

manna z nieba - nieoczekiwany zysk, korzyść, dobrobyt, coś, na co czeka się z upragnieniem;

wyrok Salomonowy - wyrok sprawiedliwy, wypływający z ogromnej mądrości;

ciemności egipskie - wielka, nieprzenikniona ciemność;

·        z literatury, np.

Być albo nie być - słowa te wypowiada Hamlet w dramacie Szekspira, frazeologizm oznacza zaś konieczność wyboru;

Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi, luby - to kwestia z „Zemsty” A. Fredry;

cicha woda - oznacza człowieka skrytego; tak rozpoczyna się też refren znanej kiedyś piosenki;

·        z języka potocznego, np.

nie śmierdzieć groszem - być biednym;

iść do Abrahama na piwo, uderzyć w kalendarz - umrzeć;

iść z torbami, puścić kogoś z torbami - zbankrutować; spowodować, by ktoś zbankrutował;

co jest grane - jest to powiedzenie aktorskie, zaś frazeologizm jest pytaniem o określenie sytuacji – co się dzieje? o co chodzi?

Do stałych związków frazeologicznych należą również przysłowia, powiedzenia i sentencje, np.

Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.

Na świętego Grzegorza idzie zima do morza.

Od świętej Anki chłodne wieczory i poranki.

Bez pracy nie ma kołaczy.

Kiedy przegrywasz, nie trać przynajmniej płynącej z tego nauki.

BUDOWA GRAMATYCZNA ZWIĄZKÓW FRAZEOLOGICZNYCH

W zależności od budowy gramatycznej rozróżniamy trzy rodzaje związków frazeologicznych: zwroty, wyrażenia, frazy. Jeżeli w związku występuje czasownik z rzeczownikiem, przysłówkiem lub wyrażeniem przyimkowym, np. klepać biedę, poczuć pismo nosem, mydlić oczy, mierzyć wysoko, to frazeologizmy takie nazywamy zwrotami. Związek mogą tworzyć dwa rzeczowniki, rzeczownik z przymiotnikiem, dwa przysłówki, np. fala upałów, kamienne serce, krótko i węzłowato - związek taki nazywamy wyrażeniem. Frazeologizmy, które mają postać gramatyczną zdań, nazywamy frazami, np. Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz; Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe; Kamień spadł mi z serca. Występuje w nich zawsze podmiot i orzeczenie.

Oprac. MG, AL.