Synonimy i antonimy
SYNONIMY
Synonimy- wyrazy mające identyczne lub mocno zbliżone znaczenie i dzięki temu mogą występować zamiennie w takich samych kontekstach wypowiedzi. Np. określenia wiatru- wiatr, wicher, wichura, tajfun, orkan ; niepogoda- słota, szaruga, plucha, chlapa.
Mimo bliskości znaczenia wyrazy te różni natężenie cechy lub subiektywna postawa mówiącego względem treści wypowiedzi. Porównując pary wyrazów: lekarz-konował; umrzeć- wyciągnąć kopyta , stwierdzimy ,że pierwszy z pary wyrazów jest neutralny, natomiast drugi jest nacechowany i występuje najczęściej w języku potocznym. Wyrazy te możemy określić jako synonimy emocjonalne. Spotykamy się również z synonimami regionalnymi. Pospolite kartofle częściej jemy na Śląsku , ziemniaki lub kartofle w Warszawie, pyry w Poznaniu , a grule na Podhalu. Często wyrazy neutralne mają swoje odpowiedniki książkowe lub historyczne –dawne, np. kolacja- wieczerza; student-żak. Omówione typy synonimów nazywamy synonimami stylistycznymi, gdyż jeden z wyrazów należy do neutralnej odmiany języka, drugi zaś do potocznej, naukowej czy artystycznej.
Niektóre synonimy mają ograniczony zakres łączenia się z innymi wyrazami. Mamy wyrazy bliskoznaczne : brązowe, piwne, kasztanowe, ale piwne mogą być tylko oczy, kasztanowe tylko włosy, zaś przymiotnik brązowy ma o wiele większa łączliwość ,por. brązowe buty, brązowe rękawiczki.
Jeżeli chcemy precyzyjnie wypowiadać się i nie powtarzać tych samych słów, musimy umiejętnie dobierać synonimy. Orientację w zasobie synonimów ułatwiają nam następujące słowniki:
1. Słownik wyrazów bliskoznacznych pod redakcją S. Skorupki
2. W. Cienkowskiego , Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych
3. A. Dąbrówki, E. Geller, R. Turczyna , Słownik synonimów.
ANTONIMY
Istnieją wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym, czyli antonimy. Kontrast znaczeniowy uwydatni się , gdy zestawimy je w pary, np. duży-mały, wysoki-niski, bogaty-biedny, prawda- fałsz, życie-śmierć, mądrość-głupota. System językowy umożliwia również tworzenie antonimów metodami słowotwórczymi, za pomocą odpowiednich formantów, np. bezpieczny-niebezpieczny, pośredni-bezpośredni, odkrywać-zakrywać, przybywać-ubywać. Niektóre słowa mają więcej niż jeden antonim, w zależności od kontekstu. Treści przymiotnika lekki przeciwstawia się zarówno znaczenie wyrazu ciężki np. lekki bagaż-ciężki bagaż, lekka praca-ciężka praca, jak i poważny, np. muzyka lekka- muzyka poważna, lekka choroba-poważna choroba, a nawet ciepły, np. lekka kurtka-ciepła kurtka, czy silny np. silny wiatr-lekki wiatr.
Antonimia jest wykorzystywana często jako środek artystyczny w literaturze, gdyż operowanie kontrastem wzmacnia siłę ekspresji. Staje się też źródłem wielu dowcipów słownych.
Jeżeli chcemy znaleźć właściwe antonimy , czyli słowa o znaczeniu przeciwnym , możemy skorzystać ze Słownika antonimów.
A. Dąbrówka, E. Geller, Słownik antonimów, Warszawa 1995
Podsumowując, antonimy to wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym. Ich obecność w słownictwie pozwala operować kontrastem dla wzmocnienia funkcji ekspresywnej i artystycznej ( estetycznej) wypowiedzi. Ponieważ niektóre wyrazy mogą występować w różnym kontekście , który zmienia ich znaczenie, powstaje zjawisko antynomii kontekstowej.